10 vragen aan Jacob Slavenburg en John van Schaik over Hermes Trismegistus en hermetisme
In het nieuwe boek Hermes Trismegistus van de bekende auteurs Jacob Slavenburg en John van Schaik word je meegenomen in de geschiedenis van de hermetica, vanaf de oorsprong in het oude Egypte tot aan de dag van vandaag. Veel historici staan huiverig tegenover de esoterie, waardoor de geschiedenis van Hermes nog altijd geen recht wordt gedaan.
Lees de antwoorden op de 10 vragen die we beide auteurs hebben gesteld over hun persoonlijke inzichten over Hermes en het hermetisme.
Over het boek
John van Schaik en Jacob Slavenburg brengen op basis van recente onderzoeken de invloed van Hermes Trismegistus op de Europese cultuur in kaart en belichten aspecten die tot op heden in de literatuur nauwelijks aan de orde zijn gekomen.
Weinig mensen weten dat Hermes Trismegistus, de mythische, centrale figuur in het hermetisme, een belangrijke rol speelde (en speelt) in onze Europese cultuurgeschiedenis.
Zo speelde Hermes een belangrijkere rol dan aanvankelijk werd gedacht in het denken van de ‘vaderen der moderne wetenschap’ als Coornhert, Lipsius, Simon Stevin, Plantijn en Boerhaave. Ook de bekende ‘rationele’ wetenschapper Isaac Newton was niet alleen bekend met de hermetica, hij schreef er zelfs vol lof over.
Ook blijkt dat veel invloedrijke mensen rond Willem van Oranje zeer bekend waren met het hermetische gedachtegoed. En nog eeuwen later liet Rudolf Steiner zich eveneens door Hermes inspireren.
Het interview
De Mystieke School: Beste Jacob en John, leuk dat jullie dit gezamenlijke interview willen doen. We zijn zeer benieuwd waarom jullie besloten hebben om een boek over deze oude Hellenistisch-Egyptische esoterische traditie te schrijven.
Vraag 1: Hoe kwam deze samenwerking tot stand? En waren jullie er snel uit wie wat, of welk hoofdstuk, zou doen?
John: In mijn exemplaar van het Corpus Hermeticum zit nog altijd een conceptbrief aan Jacob uit 1992 alwaar ik hem attendeer op een recensie van mij over zijn eersteling De Geheime Woorden. De echte brief heb ik toen verzonden en sindsdien hebben wij een vruchtbare samenwerking die is uitgegroeid tot een heuse vriendschap. Toen ik promoveerde in 2004 was Jacob paranimf. Ik acht Jacob baanbrekend in het toegankelijk maken van gnostisch gedachtegoed in Nederland. We hebben samen al eerder drie boeken uitgegeven over de geschiedenis van de westerse esoterische traditie. Dus ja, we waren er snel uit wie wat zou doen.
Jacob: Daar heb ik weinig meer aan toe te voegen. John en ik hebben ook een aantal cursussen en seminars verzorgd. We hebben weinig woorden nodig om elkaar te begrijpen. John heeft een aanstekelijke manier van schrijven, Quispeliaans noem ik het.
Vraag 2: Heb je tijdens het schrijven van het boek gevoeld dat Hermes dichtbij was, misschien op een historische, filosofische of misschien zelfs spirituele manier?
John: Niet ‘zelfs spirituele manier’ maar ‘uiteraard spirituele manier’ (afhankelijk van wat je onder spiritualiteit verstaat). Ik heb in 1975/1976 de biologisch-dynamische landbouwschool Warmonderhof gevolgd en ben dus oorspronkelijk opgeleid als BD-boer. Dat wil zeggen: het activeren van planetenkrachten in de aarde en gewassen. Dat is 100% hermetisch, al wist ik dat toen nog niet. Natuurwezens zijn voor mij een vanzelfsprekendheid.
Hermes is mijn DNA om het zo te zeggen.
John van Schaik
Jacob: Hermes is als het ware in mijn geest ingedaald. Ik herken ‘Hermes’ in veel huidige zaken.
Vraag 3: Was er een moment tijdens het schrijven van het boek waarop iets ‘klikte’? Een moment waarop losse puzzelstukjes in elkaar vielen of waar 1+1 drie werd?
John: Vooral bij het schrijven over de hermetisch-alchemistische achtergrond van Isaac Newton was ik verbijsterd over de geschiedvervalsing die zich heeft voorgedaan. Wanneer Newton nu binnen zou stappen en je zou vragen wat zijn beroep is, zou hij allereerst hebben gezegd ‘alchemist’, vervolgens ‘theoloog’ en pas dan ‘wiskundige’ (of zoiets). Newton heeft de zwaartekracht als fenomeen beschreven, niet als oorzaak. Natuurlijk vroeg hij zich af wat de oorzaak is van de zwaartekracht. Dat is misschien de ‘vitale geest’ of misschien zelfs God. Aldus Newton. Ik beschouw het dan ook als mijn missie om dergelijke geschiedvervalsingen recht te zetten. Daarom schrijf ik over esoterische onderwerpen.
Jacob: Daar sluit ik me bij aan.
Vraag 4: Wat denk je dat Hermes, of kennis over het hermetisme, kan bijdragen aan de levens van de moderne Nederlandse man of vrouw
John: Dat we een heel eenzijdige -mannelijke – benadering van de werkelijkheid hebben. God is androgyn, de kosmos is androgyn en wij mensen zijn onderweg om androgyn te worden. Tenminste als dat lukt. En daar hebben we bijvoorbeeld het hermetisme voor nodig, omdat het hermetisme consequent van een androgyne werkelijkheid uitgaat.
Jacob: In de Asclepius is te lezen dat ‘God van beiderlei kunne is’.
Verdieping in ‘Hermes’, bijvoorbeeld door de hermetische teksten te lezen en op je in laten werken, draagt zeker bij aan een ruimer bewustzijn.
Jacob Slavenburg
Vraag 5: Ben je door het bestuderen, en de inzichten van grote erudiete denkers over Hermes en de hermetische filosofie anders naar dingen gaan kijken? Heb je waarheden of inzichten overboord moeten gooien of zijn er nieuwe waarheden/inzichten bijgekomen?
John: Nog nadrukkelijker heb ik ontdekt dat het hermetisme géén filosofie is, maar een religie. Een religie van God, van de kosmos en van de mens. Nog nadrukkelijker heb ik ontdekt dat de esoterie van Hermes een ‘aarde-benadering’ is. Dit in tegenstelling tot bijvoorbeeld de Nag Hammadi geschriften van de oude gnostiek; dat is een soort esoterie die de aarde wil ontvluchten. De aarde/kosmos is immers geschapen door een boze Demiurg. Die tendens – vlucht van de aarde – vind je ook in het christendom terug bij bijvoorbeeld de ascetische woestijnvaders en in de gedachte dat het lichaam slecht is, omdat daar enge begeerten in zitten. Zulke dingen zul je in de hermetische geschriften weinig tegenkomen.
Jacob: Telkens lees ik weer in verwondering uitspraken van Hermes over het Zijn hier, de persoonlijke verantwoordelijkheid die wij als mens in het hier en nu hebben.
Vraag 6: Ben je door het schrijven van dit boek persoonlijk veranderd, bijvoorbeeld door nieuwe kennis of inzichten?
John: Nee, dat is al lang geleden gebeurd.
Jacob: In de inleiding van mijn boek ‘De Hermetische Schakel’ uit 2003 schreef ik: Toen ik vijftien jaar geleden de geschriften voor het eerst las, had ik een vreemde ervaring. Het was of er een soort heimwee naar iets moois en groots, dat altijd op de achtergrond aanwezig was, nu werd opgelost. Ik ben er een gelukkiger mens door geworden.
Vraag 7: Na de geschiedenis van het hermetisme zo uitvoerig te hebben bestudeerd, durven jullie een uitspraak te doen over de toekomst, mogelijk ook in Nederland?
Jacob: In de Asclepius lees je een profetie van Hermes over de toekomst van Egypte. Die is aardig uitgekomen. Ik waag me er niet aan.
Vraag 8: Kan de moderne klimaatbeweging – zoals de roep voor klimaatrechtvaardigheid van Milieudefensie – gezien worden als erfgenamen van Hermes omdat ze de goddelijke taak van de mens om kosmisch rentmeester te zijn weer belangrijk maken?
John: we schrijven daarover in ons boek in een epiloog. Inderdaad de hele milieubeweging is in wezen een hermetische impuls. Mensen maken zich zorgen om de aarde. De klimaatbeweging doet iets wat bijvoorbeeld de kerken nalaten. De kerken zouden luidop kunstmest, bestrijdingsmiddelen, soja en genen-manipulatie moeten veroordelen. Niet in het algemeen, maar christelijke boeren moeten nodig eens biechten. De dag dat de kerken voorop lopen in de klimaatbetogingen …! Overigens, wat mij betreft gaat het niet om ‘rentmeesterschap’, dat is mij veel te passief.
De mens is in de alchemistisch-hermetische traditie geroepen om als een alchemist de aarde om te vormen van een materie-aarde naar een geestelijke aarde; het Nieuwe Jeruzalem. Boeren zijn alchemistisch.
john van Schaik
Jacob: Ben het helemaal met John eens.
Vraag 9: Op het internet is het neo-hermetische boek de Kybalion erg populair. Net als de ‘Emerald Tablets’ van Maurice Doreal, die dacht dat hij een incarnatie was van Hermes. In het boek bespreken jullie niet de Kybalion, hadden jullie daar een specifieke reden voor?
John: Tja, er wordt van het hermetisme natuurlijk ook veel gemaakt wat het niet is. Daar is op zich niets mis mee, maar ik zou het inderdaad een soort van neo-hermetisme noemen. De zeven principes van de zogenaamde Kybalion kun je ook in de mystieke traditie terugvinden. Zoals bijvoorbeeld bij de mysticus Jan van Ruusbroec (1293-1381). Dus ik zie niet zo goed wat daar nu specifiek hermetisch aan is. Tenzij er methoden bij worden gebruikt die een meer magisch karakter dragen om bijvoorbeeld de invloeden van de planeten te activeren. Maar dan nog betreft dat hoofdzakelijk de ‘innerlijke groei’. Dan mis ik de aarde-betrokkenheid. Dan vind ik het niet hermetisch.
Jacob: Ik zou de Kybalion, althans de zeven ‘hermetische’ principes meer theosofisch dan typisch hermetisch noemen. En over bijvoorbeeld The Hermetic Order of the Golden Dawn hebben John en ik al uitgebreid geschreven in een van onze vorige boeken. De hermetica heeft in en na de Renaissance diep doorgewerkt in allerlei genootschappen en groepen. Een deel ervan beschrijven we on ons boek, zoals de invloed op Rozenkruis, Vrijmetselarij en theosofie.
Vraag 10: Was er nog een invalshoek of een onderwerp die mogelijk door ruimtegebrek of tijdgebrek is gesneuveld? Bijvoorbeeld de hermetische erfenis in de Islam? Een hermetische soefi-mysticus als de Spaanse Ibn Sab’in ontbreekt bijvoorbeeld.
Jacob: We hebben een hoofdstuk gewijd aan de invloed en beleving van Hermes in het Oosten en in de Islam. Er ‘ontbreken’ vele namen en uitingen in ons boek, anders zou het een meerdelige uitgave moeten worden. We zetten, zo toegankelijk mogelijk, een lijn uit. Als historici doen we dat zoveel als mogelijk chronologisch.
Boeken van Jacob Slavenburg en John van Schaik
Praktisch aan de slag gaan met het hermetisme
Wil je na het lezen van het boek praktisch aan de slag gaan met het hermetisme dan kun je kiezen uit de volgende online cursussen. Je kan vandaag al starten!
