De invloed van het hermetisme op de wetenschap

In tegenstelling tot wat vaak wordt gedacht, had het hermetisme een grote invloed op de wetenschappelijke revolutie. Deze revolutie startte de Renaissance en creëerde onze moderne seculiere westerse wereld.

Hermetisme als bakermat van de Griekse filosofie

Van de Griekse filosoof, wiskundige en astronoom Pythagoras (570 – 495 vC) wordt gezegd dat hij de hermetische kunsten in Egypte heeft gestudeerd.

Plato (424/423 – 348/347 v.Chr.), die sterk beïnvloed was door Pythagoras, werd ook geïnspireerd door de hermetische filosofie.

Ook van Plato wordt gezegd dat hij bij Egyptische meesters het hermetisme heeft gestudeerd. Zowel Pythagoras als Plato waren van grote invloed op de vroegmoderne geleerden van de Wetenschappelijke Revolutie.

De Griekse filosoof en wetenschapper Aristoteles studeerde van 328 – 347 vC aan de Academie van Plato in Athene. Hij onderwees Alexander de Grote vanaf 343 voor Christus.

Alexander de Grote veroverde Egypte in 331 voor Christus en stichtte de stad Alexandrië. Deze stad werd een centrum voor alchemie en hermetisme.

De alchemie is een traditie die millennia overspant en die de ontwikkeling van scheikunde, geneeskunde, filosofie en psychologie sterk heeft beïnvloed.

De westerse alchemie vermengt Griekse, Egyptische, Islamitische en Joodse tradities en is een tak aan de boom van de hermetische filosofie.

De wetenschappelijke revolutie

De wetenschappelijke revolutie was een periode in de geschiedenis van de wetenschap waarin klassiek-religieuze ideeën plaatsmaakten voor modern-wetenschappelijke ideeën.

Tijdens de revolutie vond een ingrijpende verandering plaats in de inzichten in de natuurkunde, wiskunde, sterrenkunde, scheikunde en biologie en de manier waarop deze wetenschappen bedreven werden.

In tegenstelling tot wat vaak wordt gedacht, had het hermetisme, maar ook de neoplatonische mystiek en magie, een grote invloed op de wetenschappelijke revolutie.

Als belangrijkste oorzaak van de wetenschappelijke revolutie wordt de boekdrukkunst gezien. Hierdoor kon kennis zich razendsnel verspreiden.

Is het toeval dat Hermes Trismegistus, of Thoth zoals hij in Egypte werd genoemd, de god was van het geschreven woord, kennis en communicatie?

De wetenschappelijke revolutie omarmde het empirisme, de rede en het in alle vrijheid onderzoeken van geloof, mystiek en dogma.

De Renaissance zag een heropleving van hermetische ideeën, evenals van mythologische, metaforische en magische denkwijzen.

Het is iets waar veel moderne wetenschappers ongemakkelijk van worden, maar de vaders van de moderne wetenschap en de wetenschappelijke methode waren diep religieus en velen van hen waren alchemisten en esoterici. Zij baseerden zich op tradities geworteld in het hermetisme.

Wetenschap geworteld in het hermetisme

Hermetische principes zijn te zien in de werken van wetenschappelijke grootheden als Nicolaus Copernicus, Johannes Kepler, Robert Boyle, Isaac Newton en Francis Bacon. Maar ook in de werken van middeleeuwse filosofen, met name Roger Bacon, en die van islamitische filosofen zoals Al-Kindi en Ibn Sina (Avicenna).

Copernicus, die het eerste voorspellende wiskundige model voor een heliocentrisch systeem presenteerde, beschrijft de zon als volgt:

“In het midden van alles zit de zon op de troon. Kunnen we in deze mooiste tempel dit licht in een betere positie plaatsen dan van waaruit hij het geheel tegelijk kan verlichten? Hij wordt terecht de Lamp, de Geest, de Heerser van het Universum genoemd. Hermes Trismegistus noemt hem de Zichtbare God, Sophocles Electra noemt hem het Alziende. De zon zit dus als op een koninklijke troon en regeert zijn kinderen, de planeten, die om hem heen cirkelen.”

Isaac Newton

Isaac Newton, de vader van de moderne natuurkunde, bracht het grootste deel van zijn tijd door met het herontdekken van de occulte wijsheid van de oude mystieke meesters, waaronder het Corpus Hermeticum en de Emerald Tablet.

Newton was een vrome geleerde en een beoefenaar van de alchemie. De hermetische alchemie heeft zijn wetenschappelijk werk, waaronder zijn drie natuurwetten, de theorie van de zwaartekracht, zijn werk aan de optica en de uitvinding van de calculus, sterk beïnvloed.

In het hermetisme is er een verbinding tussen de hemelse sfeer en de aardse sfeer (‘Zo boven, zo beneden’). Het hermetisme heeft ook als centraal uitgangspunt de vooruitgang van kennis en wetenschap.

In de hermetische traditie wordt de natuur onderzocht door observatie, experiment en intuïtie.

Het doel van hermetisch onderzoek is om datgene te ontdekken en te detecteren dat onzichtbaar is waardoor de hermetist de verborgen verbanden tussen de dingen kan vinden.

De magische traditie binnen het hermetisme probeert de invloed van het ene ding op het andere te ontdekken, “toevallige” gebeurtenissen te begrijpen en te leren hoe men deze kan manipuleren.

Paracelsus

Paracelsus was een arts uit de Renaissance, chirurg, botanist, astroloog, alchemist en wordt beschouwd als de grondlegger van de toxicologie. Hij schreef de beroemde uitdrukking “De dosis maakt het gif.”

Paracelsus had een affiniteit met de hermetische, neoplatonische en Griekse filosofie. Hij bepleitte dat de uiteindelijke arbiter voor een theorie de ervaring dient te zijn, en dat nederigheid en ijverige arbeid noodzakelijk zijn.

“Hij (de wetenschapper) kan verrast worden door een anomalie – zoals een witte raaf – die al zijn boeken tegenspreekt. Al zijn ervaring, alles wat hij weet en heeft geleerd, is plotseling verdwenen. Bestudeer daarom elke dag zonder respijt, onderzoek en observeer ijverig, verafschuw niets en vertrouw niet te veel op jezelf. Wees niet arrogant.”
– Paracelsus

De scheiding van geest en wetenschap

Hoewel het hermetisme van grote invloed was op de opkomst van de moderne experimentele wetenschap, moest helaas een deel van de hermetische traditie worden verworpen om de rationele wetenschap te laten ontstaan. Waaronder de scheiding tussen wetenschap en religie en de spirituele wereld. De moderne wetenschap verwijderde ook intuïtie als een manier om kennis te verkrijgen.

Tot het midden van de 17de eeuw beschreef de natuurfilosofie de natuur over het algemeen als een organisch, dynamisch, levend, onderling verbonden organisme.

Er was geen duidelijk onderscheid tussen astronomie en astrologie; alchemie en chemie; wetenschap en magie.

De wetenschappelijke revolutie scheidde deze disciplines en bracht een mechanistische kijk op de natuur, een focus op rationeel en logisch denken, en een scheiding van religie en spiritualiteit voor het nastreven van kennis.

In de wetenschap wordt een fenomeen dat wordt waargenomen gescheiden van de ziel en het interne morele systeem van de waarnemer.

Wanneer de wetenschap een verschijnsel waarneemt, neemt het aan dat dit verschijnsel de ware aard ervan is;. Het waarneembare is het werkelijke.

In moderne wetenschappelijke theorieën, zoals de relativiteitstheorie en de kwantumfysica beïnvloedt onze observatie het proces dat wordt waargenomen. Dit zorgt voor een andere uitkomst dan wanneer het proces niet was waargenomen.

Zo boven, zo beneden

In het hermetisme is datgene wat wordt bestudeerd een weerspiegeling van de waarnemer. De twee zijn intrinsiek met elkaar verbonden. Dit staat centraal in de hermetische filosofie zoals bijvoorbeeld in de beroemde hermetische uitdrukking “Zo boven, zo beneden”.

Het universum is een symbolische weerspiegeling van wat er in onszelf gebeurt. De zoektocht naar kennis wordt een spirituele reis om terug te keren naar een staat van eenheid met het goddelijke, bekend als het ‘grote werk’ van de mensheid.

Iedereen en alles is één.
Zo boven, zo beneden.