Het hermetisme: van de oudheid tot nu

Het hermetisme vormt een van de bakermatten van onze westerse beschaving, waaronder van onze wetenschap en spirituele tradities. Dan rijst de vraag of het hermetisme een consistente opeenvolging heeft gehad van mensen die het hermetisme beoefenden.

Kunnen we in de geschiedenis sporen aantreffen van mensen die zelf lid waren van authentieke hermetische groepen of in een of andere vorm het hermetisme beoefenden. Of bleven mensen hermetische werken vinden in oude bibliotheken en hielden zij de teksten levend door deze te vertalen en te verspreiden?

Het past niet, mijn zoon, dat deze les onvolledig blijft. Je moet op de hoogte worden gebracht van de woorden die Hermes sprak toen hij zijn boeken neerlegde:
“O heilige boeken,” zei hij, “gij op wiens pagina’s mijn hand de geheimen heeft vastgelegd waarmee onsterfelijkheid wordt verleend. Blijf voor altijd buiten het bereik van vernietiging en van verval, onzichtbaar en verborgen voor iedereen die deze gebieden bezoekt. Tot de dag zal komen waarin de eeuwige hemel lichamen zal voortbrengen die u, wie de Schepper zielen noemt, waardig zijn.”
Nadat Hermes deze spreuk op zijn boeken had uitgesproken, wikkelde hij ze in hun omhulsels, keerde terug naar de sfeer die hem toebehoorde en alle boeken bleven verborgen tot er voldoende tijd en ruimte verstreken was.
– De Godin Isis aan haar zoon Horus (uit de hermetische tekst Kore Kosmou)

Het begin

Als eerste waren er de originele hermetici van de late oudheid. Zij waren de nazaten van de Egyptische priesters. Ongeveer 100 jaar v.C. werden de belangrijkste hermetische teksten, zoals het Corpus Hermeticum, de technische Hermetica en de Smaragden Tafel door hermetici geschreven. Deze groepen hermetici waren een van de vele filosofische scholen die ontstonden in het Romeinse Alexandrië.

Nadat het christendom dominant werd en de Arabische veroveringen een groot deel van het oostelijke Middellandse-Zeegebied onder islamitische heerschappij plaatsten, verdween het vroege heidense gnosticisme en de praktische beoefening daarvan.

Lees ook: Wie is Hermes Trismegistus en Thoth?

Tweede fase

Het hermetisme ging in het Oost-Romeinse rijk en de Arabische kalifaten verder als een filosofie. Het hermetisme was vooral populair bij alchemisten en mystici zoals de soefies. Op en enkele interessante uitzondering na, namelijk de stad Harran waar de officiële religie het hermetisme was, was het niet echt meer een georganiseerde traditie.

De meeste hermetische geschriften in deze periode zijn van Arabische alchemisten en soefies. In de wereldstad Constantinopel is er ook een grote interesse in alchemie en hermetisme. In deze periode zien we dat Hermes in een christelijke / islamitische context werd geplaatst zodat soefi-mystici hun ​​interesse in hermetische teksten konden rechtvaardigen.

Derde fase

In de middeleeuwen komt er een stroom van hermetische en alchemistische geschriften het Latijnse-christelijke Europa in. Onder andere door de kruistochten in het Midden-oosten en de reconquista van Moors Spanje.

Veel van de vroege Europese mystieke schrijvers, waaronder Albertus Magnus, Thomas van Aquino en Ramon Llull schrijven in deze periode veel over het hermetisme. Op dit punt in de geschiedenis is het hermetisme vrij ver verwijderd van haar klassieke vorm.

Vierde fase

Het Corpus Hermeticum werd pas echt bekend en wijd beschikbaar door de Latijnse vertaling van Ficino in de 15de eeuw. Door de vertaling van Ficino werd het hermetisme populair in academische kringen. Het hermetisme heeft in deze periode ook grote invloed in de islamitische wereld, bijvoorbeeld bij Jabir ibn Hayyan.

In deze periode krijgt het hermetisme een hechte relatie met de alchemie. In de 16de en 17de eeuw gaan veel alchemisten afstand nemen van de mystiek omdat ze kiezen voor de wetenschappelijke benadering van chemie. Tevens wordt in deze periode het hermetisme grondig gekerstend door mystieke schrijvers als John Dee en Paracelsus.

In deze periode ontstaan ook een aantal groeperingen, vaak maar kortstondig, die zich baseerden op deze nieuwe christelijk-hermetische filosofie, waarvan de rozenkruisers en de vrijmetselarij het meest bekend zijn. Uiteindelijk verdwijnen ongeveer tegen het einde van de 18e eeuw de meeste van deze groepen, waaronder de authentieke rozenkruisers, samen met de spirituele versie van de alchemie.

Vijfde fase

De vijfde fase van het hermetisme begint met de occulte opleving eind 19de eeuw. Er ontstaan nieuwe groeperingen, zoals de Hermetic Order of the Golden Dawn en de Theosophical Society, die verschillende esoterische tradities met elkaar vermengen. Het neo-hermetisme van deze groepen wordt erg invloedrijk in de moderne esoterie die zich sinds die tijd ontwikkelt. Er worden nieuwe neo-hermetische boeken gepubliceerd, zoals de Kybalion.

De huidige tijd

Het hermetisme krijgt een vernieuwde belangstelling vanuit de academische wereld wanneer in 1945 bij de vondst van gnostische documenten bij Nag Hammadi een onbekend hermetisch werk wordt gevonden.

De ‘Inwijding in de achtste en negende sfeer’ wordt beschouwd als de belangrijkste vondst van een hermetische tekst in de twintigste eeuw. De vondst bevestigt namelijk een aantal veronderstellingen die onderzoekers al hadden.

De belangrijkste veronderstelling die de vondst bewees, was dat er in Alexandrië en omgeving daadwerkelijk georganiseerde hermetische gemeenschappen bestonden. Het hermetisme was dus niet een theoretische spirituele “hobby”, maar een authentieke inwijdingsweg met groepen die bestonden uit hermetische meesters en studenten.

Het hermetisme wordt nu eindelijk erkend als een authentieke mystieke en filosofische traditie. En daardoor mag het weer door serieuze wetenschappers bestudeerd en besproken worden.