Is het hermetisme een filosofie of een religie?

Om deze vraag te beantwoorden dienen we eerst in te gaan op het verschil tussen een filosofie en een religie. Veel mensen denken dat het vooral een praktische verschil is, namelijk of het wel of niet dogmatisch is. Voeg dogma toe aan een filosofie en je hebt een religie. Haal dogma weg uit een religie en je hebt een filosofie. Maar klopt dit wel?

Als je met de Weg van Hermes dogmatisch omgaat, is het dan een religie? Of als je de Weg van Hermes als een raamwerk gebruikt om je eigen spirituele binnenwereld beter te structureren, maar je dit raamwerk niet als dogma ziet, is het dan een filosofie?

Is dogma religieus?

Dogma betekent letterlijk “datgene waarvan men denkt dat waar is”. Filosofieën hebben net als religies ook dogma’s. Vooral het stoïcisme (wat sterk beïnvloed is door het hermetisme en vice versa) kent dogma’s. Alleen gebruikt filosofie niet het woord ‘dogma’, maar het woord ‘axioma’, wat hetzelfde betekent.

Als je naar de hermetische teksten kijkt, dan bevatten ze dogma’s. Dit zijn concepten die door het hermetisme als waar worden beschouwd. Veel van de teksten zijn in de vorm van een dialoog tussen een meester aan een leerling waarin de meester aan de leerling stapsgewijs een hermetische waarheid probeert duidelijk te maken. De hermetische teksten bevatten echter tegenstrijdige dogma’s. Dit komt omdat de teksten niet bedoeld zijn als een samenhangend geheel, wat in de filosofie erg belangrijk is. We kunnen dus niet zeggen dat de hermetische teksten en het hermetisme geen dogma’s hebben.

Veel mensen hebben een probleem met het woord ‘religie’. Ze plakken het label ‘religie’ vooral op de Abrahamitische religies en zien al het andere, zoals taoïsme, boeddhisme of sjamanisme, als ‘spiritualiteit’, ‘filosofie’ of ‘levenswijze’. Maar het woord ‘religie’ werd in de tijd dat de hermetische teksten werden opgeschreven letterlijk gebruikt om de niet-Abrahamitische Romeinse religieuze praktijken (met betrekking tot goden en rituelen) te beschrijven. Dus als ze toen geen probleem hadden met een label ‘religie’ voor het hermetisme, waarom nu dan wel?

Om te bepalen of iets een filosofie is of een religie dient het concept van dogma dus geen rol te spelen om tot een antwoord te komen. Het Corpus Hermeticum en andere klassieke hermetische teksten trekken een duidelijke grens tussen wat ze zien als (vooral Griekse) filosofie is en hoe ze zichzelf zien als religieuze weg.  Maar los van hoe Hermes zijn Weg zelf definieert, kunnen we ook kijken naar de ‘techniek’.

Verschil tussen filosofie en religie

Neoplatonisme en stoïcisme zijn bekende filosofieën. Omdat ze een filosofie zijn, hebben ze bepaalde methodieken en processen waarmee ze dingen proberen te begrijpen. Het bekendste proces bestaat ​​uit een zorgvuldige, stapsgewijze en logische argumentatie. Deze begint altijd met een basis van concrete axioma’s waarop verder geargumenteerd wordt.

De hermetische literatuur kent dit proces niet. In de hermetische teksten wordt filosofie gebruikt als een hulpmiddel. Het hermetisme gaat namelijk meer om openbaring, wedergeboorte en spirituele verheffing. Om deze reden wordt de wijsheid – of waarheid – die aan individuen wordt gegeven, aangepast aan het niveau van de student. Dit gebeurt niet (en mag niet gebeuren) in een filosofie. In de filosofie blijft iets dat waar is, altijd waar. Terwijl in de hermetische teksten datgene wat waar is, verandert naarmate iemand spiritueel vordert op de Weg.

De hermetische teksten maken ook tegelijkertijd gebruik van verschillende filosofieën. Sommige teksten bevatten meer stoïcijnse elementen, andere meer neoplatonische. Deze filosofische elementen dienen ter versterking van de spirituele openbaring, wat de kern is van de Weg van Hermes.

Drietraps raket

In de hermetische teksten zien we een onderscheid tussen drie dingen die een student moet hebben:

1. logos (rationele kennis)
2. epistēmē (geloof)
3. gnōsis (intuïtieve of geopenbaarde kennis)

Alle Hermetische teksten wijzen erop dat gnōsis het allerhoogste is, en het doel is van de Weg. Zowel logos als epistēmē zijn daarvoor nodig, maar logos en epistēmē (afzonderlijk of samen) zijn niet genoeg.

Gnōsis wordt vaak vertaald met het woord “kennis” of het Latijnse woord “sapientia“, maar het is veel groter dan deze begrippen. Gnōsis overkomt je en komt vanuit de wil van God. Het is een goddelijk geschenk aan degenen die er klaar voor zijn, en in staat zijn om gnōsis te bezitten (Zie boek XIII van het Corpus Hermeticum).

In het hermetisme dienen alledrie de vormen van kennis te worden gebruikt. En ze moeten met elkaar samenwerken. De student neemt eerst iets voor waar aan door het te geloven (epistēmē) omdat de leraar het zegt. Vervolgens leert hij of zij het rationeel (logos)te verklaren. Tenslotte krijgt de student goddelijke kennis geopenbaard (gnōsis ) waarmee hij of zij tot de ware kern of realiteit komt. Deze gnōsis leert de student vervolgens weer te verklaren met logos (vaak als allegorie) om vervolgens een volgend niveau van epistēmē te bereiken.

Niet alleen de Weg van Hermes maar ook andere religies maken gebruik van deze benadering. Een filosofie is beperkt tot logos zonder aangevuld te worden met epistēmē of gnōsis. Veel filosofen denken dat logos voldoende is om tot gnōsis te komen. Hermes bestrijdt deze aanname.

Aanbidden van God en goden

Er zijn in het hermetisme verschillende geboden voor de student om de goden te aanbidden. Zowel de bezielde standbeelden van goden als de goden in het algemeen. We weten dat de hermetische teksten in Egypte zijn ontstaan ​​ten tijde dat het Romeinse rijk sterk beïnvloedt werd door de hellenistische (Griekse) filosofie aan de ene kant, en Abrahamitische religie aan de andere kant.

De onderliggende strekking van veel van de hermetische teksten zijn zeer zeker “heidens” (in moderne zin) te noemen. Toch betekent dit niet dat de Weg van Hermes een sekte was binnen een bepaalde religieuze benadering, of dit nu Grieks, Egyptisch, Romeins of Kanaänietisch was. Het lijkt eerder een soort “meta-religie” te zijn geweest. Iets waar een mystiek aangelegd persoon mee bezig kon gaan als een persoonlijke mystieke praktijk, maar wel onder de begeleiding een hermetische leraar.

De student van de Weg van Hermes dient een paar axioma’s (of dogma’s) aan te nemen, zoals dat er één ultieme goddelijkheid is buiten alle andere godheden, dat de menselijke ziel kan worden gered en herboren kan worden, enz.). Wat de hermetische student dan verder doet, in een tempel, hermetische loge of thuis is aan hem of haar. Maar alle hermetische beoefening vindt plaats in een religieuze context.

Net als alle religies, maakt het hermetisme gebruik van filosofie. We kunnen dan ook spreken van een hermetische filosofie. Maar het is op zichzelf niet een filosofie. Het hermetisme kan beter als een religie worden beschouwd, Maar dan als een soort meta-religie. Het is een mystieke methode ​​om zelfstandig het goddelijke te leren kennen. Tevens probeert het hermetisme de ziel van de hermetist te redden.

Conclusie

Hermetisme gaat over vroomheid, het redden van de ziel, goddelijke openbaring en dankbaarheid jegens de goden. Zoals soefisme en kabbala het spirituele hart – of de essentie – van hun religies zijn, zo is het hermetisme het hart van de oude Egyptische religie. Hermes zegt zelf dat de Weg religieus is en niet filosofisch. Het hermetisme is dus meer religieus van aard dan filosofisch. Ben je het hier wel of niet mee eens, laat het ons weten in een reactie hieronder.