4 Stoïcijnse oefeningen die je mentaal sterker maken – Oefening 1

Wilskracht, doorzettingsvermogen, mentale weerbaarheid. In deze tijden van onzekerheid en grote veranderingen kunnen we er wel iets meer van gebruiken. Al tweeduizend jaar zijn er goede oefeningen bekend om dit voor elkaar te krijgen. De oude stoïcijnse meesters waren hierin experts. Je zou kunnen zeggen dat het stoïcisme de oervader is van alle moderne zelfhulpboeken. Wat zijn de basislessen die de stoïcijnse meesters ons willen leren? En hoe kunnen deze oefeningen je mentaal weerbaarder maken zodat je meer uit het leven kan halen en gelukkiger wordt?

Veel mensen horen ‘stoïcijns’ en denken dan als eerste aan Spock uit Star Trek. Terwijl dit niet klopt. Het doel van het stoïcisme is niet om je in een emotieloze robot te veranderen. De filosofie wil ons helpen om beter om te gaan met de pieken en dalen van het leven. En dan vooral de dalen. Met de pieken kunnen we over het algemeen goed omgaan. Wanneer je namelijk goed kan omgaan met de negatieve aspecten van het leven, dan heb je meer tijd voor het positieve.

Twee inzichten

In het stoïcisme vinden we veel wijze en bruikbare inzichten, maar twee zijn het allerbelangrijkste:

1. Mensen raken niet van slag door gebeurtenissen, maar door hun mening over deze gebeurtenissen.
Stel je voor dat je ontslagen wordt. Dat klinkt als iets slechts waar je verdrietig over moet zijn. Maar misschien krijg je wel een betere baan. Dan was je ontslag dus goed en vreugdevol. Voel je pijn in je onderarm? Dat is vervelend, toch? Maar misschien heb je net een auto-ongeluk gehad en denkt de arts dat je misschien geen gevoel meer krijgt in die arm. Dan is pijn voelen plotseling iets zeer positiefs.

Een gebeurtenis is dus vanuit zichzelf nooit goed of slecht. Jouw interpretatie van deze gebeurtenis geeft er het etiket ‘goed’ of ‘slecht’ aan. Dus wanneer je gebeurtenissen de schuld geeft voor jouw negatieve gevoelens dan zeggen de wijze oude stoïcijnse meesters dat je dit fout ziet.

2. Het is essentieel dat je weet wat onder jouw controle is en wat niet.
Voor de stoïcijnse meesters, die hier lang en hard over hebben nagedacht, is het enige waar we echt controle over hebben onze gedachten. Je hebt geen controle over andere mensen, je hebt geen controle over de natuur en je hebt geen controle over je lichaam. Hoe graag we dit ook willen denken.

Wanneer je gefrustreerd raakt over iets waar je geen controle over hebt (en dat zijn dus de meeste dingen) dan doe je net alsof je God bent. Je denkt dat je de macht over iets hebt wat je niet hebt, en daarom word je boos, gefrustreerd of verdrietig. Misschien zou het niet moeten regenen wanneer je over straat loopt. Maar het regent. En je kan daar niks aan doen. Hoe boos je ook wordt.

Je dient te accepteren dat je geen controle hebt over de meeste dingen. Maar dat betekent niet dat je moet opgeven en fatalistisch moet worden. Je kan dingen (proberen te) beïnvloeden. Maar wanneer je jezelf wijsmaakt dat je 100 procent controle over iets zou moeten hebben en ook 100 procent het resultaat kan bepalen, dan zal je waarschijnlijk continu in een staat van boosheid en frustratie rondlopen. Dit helpt niet om gelukkig te worden.

Bovenstaande twee inzichten – dat je van slag raakt door je eigen gedachten en van het feit dat je geen controle hebt over de meeste dingen – zijn essentieel om mentaal sterker en weerbaarder te worden.

Maar hoe brengen we deze twee inzichten in de praktijk. Laten we de uitdaging aangaan. Wat is de eerste stap om mentaal sterker te worden?

Oefening 1: Vraag jezelf af wat het ergste is dat kan gebeuren

De Romeinse keizer en stoïcijnse meester Marcus Aurelius schreef:

“Begin iedere dag door tegen jezelf te zeggen: vandaag zal ik tegenstand, ondankbaarheid, brutaliteit, ontrouw, kwade wil, en egoïsme tegenkomen…”

Waarom zou iemand, laat staan een machtige Romeinse keizer, zijn dagen willen beginnen met deze gedachten in zijn hoofd? Omdat Marcus niet negatief verrast wilde worden. Hij wilde mentaal voorbereid zijn op wat de dag kon brengen.

We weten allemaal dat er moeilijke mensen zijn, of dat mensen moeilijk kunnen doen. We weten ook dat wij niet kunnen bepalen wat andere mensen doen. Misschien denk je nu: “Wat een open deur”, maar toch raak je van slag wanneer mensen moeilijk doen. Net alsof dat verrassend en onverwacht is. En dan word je daar ook nog eens boos over? Is dit niet wat vreemd?

Jezelf eraan herinneren wat het ergste is dat kan gebeuren, is geen pessimisme. Wanneer je een levensverzekering afsluit dan betekent dit niet dat je dood wil. Het betekent dat je snapt dat het realistisch is dat het kan gebeuren en dat je daarop voorbereid wil zijn.

En dus herinnerde Marcus zichzelf er elke ochtend aan dat mensen moeilijk zullen zijn. Dan zou hij niet verrast worden wanneer dit gebeurde, zou hij niet gefrustreerd of boos worden en kon hij gelijk doorgaan met goed om te gaan met deze mensen, bijvoorbeeld wanneer hij met ze moest onderhandelen.

Wanneer we onrealistisch optimistisch zijn – iets wat veel moderne spirituele stromingen propaganderen – dan stroken onze verwachtingen niet met de realiteit van het leven. Deze is immers niet altijd rozengeur en maneschijn. Het is niet alleen maar liefde en harmonie wat ons tegemoet komt. Hoe sterk we dit ook willen.

Seneca schrijft dat we van tevoren gebeurtenissen moeten overwegen zodat niets ons ooit verrast. Wat we niet zien aankomen, heeft een veel grotere impact op ons. De onverwachte aard van de gebeurtenis draagt bij aan ons gevoel van rampzaligheid. Daarom dienen we er van tevoren alvast over na te denken. Dit sterkt onze geest waardoor we beter met de gebeurtenis kunnen omgaan wanneer deze zich daadwerkelijk voordoet.

En wanneer we van tevoren nadenken over al het negatieve dat ons kan overkomen, dan gebeurt er iets bijzonders. In de cognitieve gedragstherapie heet dit ‘decatastrofisering’. Dat is een moeilijk woord voor de realisatie dat de gebeurtenis niet het eind van de wereld is.

Door de tijd te nemen om na te denken over wat het ergste is dat je kan overkomen, ervaar je de emoties op een veilig en vertrouwd moment voordat je ze daadwerkelijk ervaart. Dit vermindert de heftigheid van de emoties wanneer de gebeurtenis zich daadwerkelijk voordoet. Hierdoor kan je rustiger en helderder de gebeurtenis ‘uitzitten’.

Een goede oefening hiervoor is het ochtendrituaal dat je in onze online cursus Toegepast Stoïcisme leert.

Okay, je hebt je voorbereid op het ergste is wat kan gebeuren. Goed! Maar nu komt die gebeurtenis eraan. Moet je dan denken: “Ik ga dit winnen!” Absoluut niet.

Ga door naar oefening 2