Toegepast Stoïcisme: Blijf kalm in de chaos van het leven

De filosofie van het stoïcisme biedt een denk- en werkwijze om gelukkig te kunnen worden (en blijven) in een complexe wereld vol zorgelijke ontwikkelingen.

Veel mensen zijn gestrest. Burn-outs komen al voor bij twintigers. Iedereen kent wel iemand die overwerkt is, worstelt met de nieuwe verantwoordelijkheden van het ouderschap, die van de ene slechte relatie in de andere springt of ernstig ziek is. En dan is er ook nog de gigantische hoeveelheid emo-porno die we dagelijks via de (sociale) media over ons heen krijgen.

We leven in een verontrustende wereld. Vorig jaar kregen we de Brexit, Donald Trump, terroristische aanslagen, veel iconische beroemdheden die overleden en elk seizoen de effecten van de klimaatverandering voor onze kiezen.

Je kunt het gevoel krijgen dat je in een klein bootje op een woelige zee dreigt te zinken. Maar wat er ook aan de hand is en wat je ook doormaakt; er is de eeuwenoude wijsheid van de stoïcijnen die ons kan helpen om toch gelukkig te worden.

Beoefenaren van de filosofie het stoïcisme bevonden zich in het centrum van sommige van de zwaarste beproevingen in de menselijke geschiedenis; van de val van het Romeinse Rijk, de Franse Revolutie en de Amerikaanse Burgeroorlog tot de concentratiekampen in Polen en de huidige politieke crisissen.

Pragmatische en effectieve methode

Stoïcisme is een filosofische school die in het begin van de derde eeuw in Athene werd gesticht en zich vervolgens verplaatste naar Rome. Hier werd het snel een pragmatische en effectieve manier om met de pieken en dalen van het leven om te gaan.

De centrale boodschap van het stoïcisme is dat we geen controle hebben over wat er met ons gebeurt. We kunnen alleen bepalen hoe we reageren.

De stoïcijnen hielden zich met een ding bezig: hoe goed te leven. De vragen die zij zichzelf en elkaar stelden waren niet mystiek of academisch, maar praktisch en realistisch, zoals:
“Wat moet ik doen aan mijn boosheid?“,
“Hoe moet ik omgaan met vervelende mensen?”,
“Wat moet ik doen als iemand me beledigt?”,
“Ik ben bang om te sterven. Waarom is dat?“,
“Hoe kan ik omgaan met de moeilijke situaties die mij overkomen?” of
“Hoe kan ik omgaan met het succes of de macht die ik heb?”

In deze tijd lijkt het praktische advies van de oude stoïcijnse meesters over hoe men kan leven onder de dreigende overwinning van een tiran weer actueel.

“Ik zou liever niet gemarteld willen worden, maar als de tijd voor mij rijp is om het te verduren, dan wil ik het dapper verdragen met moed en eer”, schreef de Romeinse filosoof Seneca.

De oude stoïcijnse filosofie is bij uitstek geschikt voor de huidige samenleving en de problemen waar wij mee worstelen.

Het zal moeilijk zijn om een woord te vinden in de Nederlandse taal dat meer verbasterd is dan “stoïcisme”. Het woord roept incorrecte connotaties op met bezuinigingen en een gebrek aan emotie.

Goede dosis stoïcijnse filosofie

Terwijl juist datgene wat zo hard nodig is in deze hedonistische, materialistische en individualistische tijd een goede dosis stoïcijnse filosofie is.

Wanneer we door het overweldigende aanbod van nieuws en informatie van slag raken, snijdt Epictetus, een andere Romeinse filosoof, dwars door het lawaai heen:

“Als je jezelf wilt verbeteren, wees dan tevreden wanneer het lijkt dat je ongeïnformeerd en dom bent over externe zaken”.

Wanneer het lijkt dat mensen onbeschofter en egoïstischer zijn dan ooit, spoort Marcus Aurelius ons aan om onszelf te vragen wanneer wij op die manier hebben gehandeld. En de beste reactie is gewoon om “niet zo te zijn“.

Wanneer de natuurlijke neiging van mensen is om zich alleen te richten op prestatie, status en geld herinnert Seneca zijn stiefvader, die net was ontslagen uit een belangrijke functie, aan de waarheid:

“Geloof me, het is beter om de balans van je eigen leven op te maken dan die van de graanmarkt”.

In hun geschriften en lezingen worstelden de stoïcijnen met het formuleren van realistische en bruikbare antwoorden op tijdloze levensvragen. Ze zagen (burger)plicht en (persoonlijke) eer als heilige verplichtingen en zij geloofden dat elke hindernis waarmee zij geconfronteerd werden een kans was. Een kans om zichzelf te testen en een beter mens te worden.

Stoïcisme wordt door steeds meer mensen ontdekt en beoefend. Het stoïcisme is een filosofie die ontstond in de tijd en de cultuur die de bakermat vormde van onze huidige westerse beschaving.

Het is een authentieke westerse filosofie en geen ‘nutteloze’ hobby of academische leergang. Het is een belangrijk en effectief instrument om een beter en gelukkiger mens te worden. Zoals Seneca zei:

“Waar dan zoek ik goed en kwaad? Niet bij oncontroleerbare uiterlijkheden, maar in mezelf en de keuzes die aan mij zijn”.