Wat zijn de verschillen en overeenkomsten tussen het stoïcisme en het boeddhisme

Veel mensen denken dat stoïcisme een soort Griekse versie van het boeddhisme is. Geen gekke gedachte, want op het eerste gezicht hebben beide filosofieën veel overeenkomsten. Opmerkelijk, want ze zijn beiden onafhankelijk van elkaar, en duizenden kilometers van elkaar verwijderd, ontwikkeld.

Boeddhisme ontstond ongeveer 500 jaar voor Christus in het gebied dat we nu Nepal noemen. Stoïcisme begon in Athene ongeveer 300 jaar voor Christus. Beide filosofieën proberen mensen gelukkig te maken door de focus te leggen op de innerlijke wereld van de mens en niet op de pieken en dalen in de uiterlijke wereld.

Boeddhisme

Boeddhisme is een religie die is ontwikkeld door Siddhartha Gautama. Hij was een prins die zijn hele jeugd beschermd was opgevoed binnen de muren van het paleis. Toen hij buiten de muren van het paleis kwam, was hij gechoqueerd door het lijden wat hij daar zag. Hij mediteerde lang en kwam tot de conclusie dat de oorzaak van al het lijden begeerte is.

Alles in dit leven is tijdelijk. Door vast te houden aan deze tijdelijke dingen maken we onszelf ongelukkig. De begeerten die we in dit leven hebben produceren ‘karma’. Deze karma zorgt ervoor dat we herboren worden totdat we geleerd hebben om niet de vergankelijke dingen van het leven te begeren.

Het ultieme doel van een boeddhist is om lijden te elimineren en een staat van ‘nirvana’ te bereiken. Nirvana is een staat van complete non-begeerte.

Volgens de lessen van Boeddha bereikt men nirvana door het Acht Nobele Pad te volgen. Dit pad bestaat uit:

1. Juiste manier van zien
Weten, wat goed en slecht is en de gevolgen snappen van wat we doen.

2. Juiste motief
Wat we doen, doen we met de juiste instelling en niet alleen maar om iets terug te krijgen of aandacht te krijgen.

3. Juiste manier van praten
Met woorden anderen geen pijn doen.

4. Juiste manier van doen
Wanneer je iets doet, denk dan aan alle anderen en niet alleen aan jezelf.

5. Juiste manier van leven
Geen drugs nemen of verkopen, geen dieren doden, niet stelen.

6. Juiste inspanning
Je inspannen, een goed leven te leiden en niet alleen maar inspannen om te krijgen.

7. Juiste oplettendheid
Let op, dat we in gedachten en daden samen in harmonie op deze wereld leven.

8. Juiste concentratie
Mediteren en goeie dingen doen, zodat we verlichting kunnen vinden.

Volgens Boeddha is dit pad eeuwenoud. Alle verlichte geesten in menselijke geschiedenis hebben dit pad bewandeld.

Stoïcisme

Stoïcisme is een filosofie die de nadruk legt op het belang van in harmonie leven met de natuur, en alle dingen die gebeuren in het leven te accepteren. De stoïcijnse filosoof Epictetus adviseerde om ons geheel over te geven aan de loop van de natuur. Of zoals hij het beeldend verwoordde: “Wens geen vijgen te eten in de winter.”

Deze wens om in harmonie met de natuur te leven wordt uitgedrukt in het concept van ‘amor fati’. We moeten niet alleen ons lot accepteren maar er zelfs van houden.

Net als het boeddhisme benadrukt het stoïcisme dat we in het moment moeten leven. We dienen gefocust te zijn op het huidige moment. Dit is namelijk het enige moment dat we leven. En alleen door bewust te zijn van het huidige moment kunnen we goede beslissingen nemen.

In het stoïcisme is de deugd het enige goede in deze wereld. En zonde is het enige dat slecht is. Wijsheid, rechtvaardigheid, moed en terughoudendheid zijn de belangrijkste deugden. De ethiek van het stoïcisme is gebaseerd op het gebruik van je rationaliteit om je te bevrijden van de begeerte.

Het komt door onze passies en begeerten, niet onze rede, dat we gebeurtenissen verkeerd interpreteren als goed of slecht. Een gebeurtenis is namelijk niet goed of slecht. Wij beoordelen een gebeurtenis als goed of slecht wanneer deze goed of slecht voor ons is. Net als in het boeddhisme adviseren de stoïcijnen om ons niet te laten overheersen en manipuleren door onze begeerte.

Het stoïcisme leert ons dat alle mensen een intrinsieke waarde hebben. Het ontkent het belang van bezit en status. De stoïcijnse filosoof Epictetus riep de mens op om vrijgevig te zijn, omdat we de creatie zijn van een vrijgevige God.

Onze rationaliteit is de sleutel voor deugdzaamheid en geluk. Dit is een blijvend gevoel van geluk dat niet afhankelijk is van externe gebeurtenissen. Onze begeerte leidt ons naar lijden en zondigheid. Dit is hetzelfde als in het boeddhisme, waar begeerte de oorzaak van lijden is.

Maar de boeddhist ziet het verbannen van begeerte in plaats van de cultivatie van rationaliteit als de sleutel voor verlichting.

Het Zelf

Wat betreft het ‘zelf’ zegt het boeddhisme dat er geen zelf bestaat. Alles in de natuur is een. Ons idee dat dingen los van elkaar bestaan, is een illusie. Ook de stoïcijnen geloven dat het universum een is. En dat deze is gevuld met een goddelijke essentie of God.

In het boeddhisme is er geen God, maar alleen een eindeloze ketting van causale gebeurtenissen. De ethiek van het boeddhisme draait om ‘karma’. Jouw goede of slechte acties in dit leven bouwen karma op. Dit karma betaalt zich na jouw dood uit in een beter of slechter leven wanneer je herboren wordt.

De stoïcijnen geloven niet in reïncarnatie. Zij benadrukken juist dat we de dood dienen te accepteren en te zien als een belangrijk onderdeel van de natuurlijke kringloop van deze wereld.

In de ethiek van het boeddhisme zijn er vijf morele richtlijnen waar een boeddhist zich aan dient te houden. Maar er staat geen straf op wanneer je deze richtlijnen overtreedt. Het boeddhisme gaat er vanuit dat je gestraft wordt in een volgend leven. De vijf richtlijnen zijn:

1. Dood niet een wezen dat bewustzijn bezit,
2. Steel niet
3. Vermijd seksueel wangedrag
4. Lieg niet
5. Neem geen geestverruimende middelen

Het stoïcisme verschilt van het boeddhisme in dat het doden van dieren niet wordt afgekeurd. In het boeddhisme levert het redden van een dier van de slacht je goede karma op. Er waren wel stoïcijnse meesters zoals Zeno, Seneca en Musonius Rufus die vlees vermeden als onderdeel van een sober dieet, of vegetarisme onderwezen. De kijk van het stoïcisme op seksueel wangedrag is dat iemand terughoudendheid moet betrachten en geen seksuele excessen moet opzoeken.

Eigen interpretatie van gebeurtenissen

Volgens het stoïcisme is het onze interpretatie van gebeurtenissen die ons gelukkig of ongelukkig maakt. Gebeurtenissen hebben geen eigen intrinsieke waarde. Ze zijn niet goed of slecht van zichzelf. Daarom is het zo belangrijk om niet primair te reageren op externe gebeurtenissen. Want anders loop je het risico dat je gaat denken dat het leven oneerlijk is.

Door primair te reageren op gebeurtenissen ontneem je jezelf de mogelijkheid om niet ongelukkig te worden van een, voor jou, vervelende gebeurtenis.

Zoals Epictetus het verwoordt:

“De mens wordt niet ongelukkig van gebeurtenissen, maar van zijn kijk op de gebeurtenissen.”

Externe gebeurtenissen dienen je niet van slag te brengen. En als ze dat wel doen, dan dien je te onthouden dat ze snel weer over gaan. Net als dat jouw leven snel voorbij is. Dit is ongeveer hetzelfde in het boeddhisme. Deze legt grote nadruk op de tijdelijke aard van het menselijk leven. Alles in de natuur is van voorbijgaande aard.

Doordat dingen voorbij gaan en vergaan, maakt onze begeerte voor deze tijdelijke dingen ons ongelukkig. Door je geluk te laten afhangen van dingen die veranderen en voorbij gaan, maak je jezelf bij voorbaat ongelukkig. Dat doen die dingen niet.

Wensen dat iets gebeurt zoals jij het wenst is altijd verliezen. Want je verliest wanneer de wens niet uitkomt. Maar je verliest ook wanneer de wens wel uitkomt, want datgene wat je hebt gekregen verandert, of jouw begeerte verandert.

Conclusie

Zowel het stoïcisme als het boeddhisme leren ons dat we niet ons hele leven moet spenderen aan het najagen van wereldse pleziertjes. Er is iets veel nuttiger dat we kunnen najagen, namelijk het verbeteren van onze geest en onze ziel. Onze gehechtheid aan wereldse dingen is de oorzaak van het menselijk lijden.

De filosofie van het stoïcisme en de religie van het boeddhisme bieden ons allebei een uitstekende manier om onszelf onafhankelijk te maken van de externe gebeurtenissen in ons leven, waardoor we emotioneel stabieler worden en dus meer blijvend gelukkig.

Het doel van het stoïcisme is om een staat van ‘apatheia’ te bereiken. Hier komt ons woord ‘apathie’ vandaan. Dit is alleen geen negatieve staat, maar origineel bedoeld als een staat van bewustzijn waarin je totale rust van de geest hebt bereikt. De staat van ‘apatheia’ en het boeddhistische ‘nirvana’ lijken zeer veel op elkaar.