Drie stadia van het Zelf

Wij denken dat onze fysieke vorm – onze armen en benen, ons lichaam, ons hoofd – ‘onszelf’ is. Dit wordt ook wel het ‘lichaam-brein’ genoemd, omdat het ook het menselijke brein, de hersenen, bevat. Dit is ons fundamentele gevoel van identificatie. We verliezen door deze nadruk op het fysieke het contact met de geest. Tevens verliezen we het contact met de ziel die aan ons fysieke lichaam-brein leven geeft. We beginnen ons te identificeren met dit lichaam-brein. We beginnen te denken dat wij alleen deze fysieke verschijning zijn.

In spiritualiteit zijn er verschillende niveaus van het zelf die worden beschreven. In sommige tradities zijn het drie, vijf of zeven niveau’s. In dit artikel wordt uitgegaan van drie stadia, te weten:

De Primitieve Zelf. Ook wel de Gewelddadige Zelf of de Commanderende Zelf genoemd. Dit is een onbewuste staat. Dit is het dierlijke niveau waar er eigenlijk geen bewustzijn van het zelf is. Het dier heeft een zelf, maar het is niet echt zelfbewust, niet bewust van zijn zelf. Zijn bewustzijn wordt steeds bepaald door de noodzaak om te overleven. Grotendeels bestaat een dier in een toestand van bewusteloosheid.

De Conflicterende Zelf. Dit is de menselijke ervaring. De primitieve zelf is dierlijk. De tweede zelf is menselijk. Dit is de fase waarin de meesten van ons vastzitten. Het is een zeer problematisch en moeilijk stadium omdat het zich continue in een interne conflictsituatie bevindt. Dit conflict vloeit voort uit tegenwerking. De Conflicterende Zelf, de typische toestand van de mensheid, is semi-bewust. Het is niet wakker en niet geheel onbewust, maar in een strijdige toestand. Het is voortdurend in staat van conflict vanwege deze weerstand.

Dit zelf heeft haar bestaan ‘geïntellectualiseerd’. De Primitieve Zelf, het dier, leeft puur vanuit een fysiek niveau. De mensheid leeft echter vanuit een mentaal niveau van bestaan. We zijn volledig verloren in onze gedachten. Vandaar onze identificatie met ons lichaam en onze hersenen.

Het dier is vrijwel alleen zijn lichaam. Het denkt niet veel. Als mensen zijn we vrijwel geheel onze hersenen. En we stellen ons gelijk met onze gedachten. Descartes uitspraak ‘Ik denk, dus ik ben’ is de fundamentele fout van de mensheid. Namelijk het totaal identificeren met onze gedachten. Het identificeren van onszelf met onze hersenen, ons brein.

Het Harmonieuze Zelf. Dit is de derde staat en het doel van het spirituele pad. Het zelf dat zich in een staat van vrede en harmonie bevindt. Niet meer in een staat van weerstand, maar in een staat van overgave, in een staat van vrede. En dit is het hogere of goddelijke niveau. Het stadium van de ‘engelen’. Dit is het aspect van het zelf, dat betrekking heeft op de geest of onze spirituele dimensie.

Bij dit derde stadium bereiken we het doel van het leven; voorbij gaan aan onze Primitieve Zelf, voorbij gaan aan onze primitieve dierlijke zelf dat zich gelijkgesteld heeft met het lichaam en uiteindelijk zich identificeert met de hersenen. Uiteindelijk maken we de sprong, de kwantumsprong voorwaarts, in de Harmonieuze Zelf. Hier identificeren we onszelf niet langer met het lichaam of het brein, maar we beginnen te leven vanuit het hart.

Het bereiken van ons hoogste niveau is het doel van het spirituele pad. Dit is het doel van het leven. Voorbij onze Primitieve Zelf, voorbij ons lagere ego. Dit is volgens de mystiek het potentiële lot van de mensheid. Uiteindelijk gaan we de noodzaak beseffen om terug te keren naar ons hoogste potentieel.

Terugkeren naar de bron

Paradoxaal kan dit pas wanneer we het zelf loslaten. Om te beginnen door opzettelijk het zelf los te laten en deze (zoveel als mogelijk is) te laten verdwijnen. Dan kunnen we terugkeren naar waar we vandaan kwamen. Wij komen uit de Noodzakelijke Bron en we keren terug naar de Noodzakelijke Bron. Dit pad van het ontstaan uit de Noodzakelijke Bron en uiteindelijk om terug te keren naar de Noodzakelijke Bron is de cyclus van het (spirituele) leven.

Op een bepaald moment realiseren we ons dat het nodig is om met deze terugreis beginnen. We worden bewust, we worden wakker, en we kunnen nu bewust kiezen om het zelf los te laten. Dit is het echte begin van een spiritueel leven. Voor dit moment leven we in onwetendheid of bewusteloosheid. In de mystiek ook wel ‘duisternis’ of ‘slapen’ genoemd. Op een gegeven moment ontwaken we. Het lampje in ons hoofd gaat aan en we omarmen het spirituele pad.

Lange weg

Dit klinkt makkelijker dan het in de praktijk is. Er zijn vele valkuilen langs en op het spirituele pad. Beginnen op het pad van de spiritualiteit staat niet gelijk aan arriveren. Er is nog een lange weg te gaan. Dit is één van de fouten die mensen geïnteresseerd in spiritualiteit neigen te maken. Zodra we beginnen met spiritualiteit beginnen we te denken dat we zijn gearriveerd, dat de reis voorbij is. Maar het is pas het begin.

Het ego is nog steeds bij ons, en zal dit gedurende de gehele reis zijn. Het ego zal zelfs het spirituele pad proberen te coöpteren voor zijn eigen doeleinden. Het zal proberen om het spirituele pad te misbruiken om er zelf beter van te worden. Het ego zal zelfs proberen om spiritualiteit te gebruiken als middel om te volharden in ego-bewustzijn.

Eén van de symptomen dat het ego het spirituele pad probeert te coöpteren, is het idee van “ik ben heiliger/beter/spiritueler dan jij”. Omdat je nu een spiritueel persoon bent, jij op de één of andere manier beter ben dan iemand anders. En zeker beter dan iemand die niet spiritueel is.

Je bent beter dan iemand die het spirituele pad bewandeld. En je bent beter dan iemand die hoger bewustzijn of spiritualiteit niet heeft omarmd. Het ego pakt die arrogantie beet en zorgt ervoor dat we, wandelend op het spirituele pad, nog steeds een gevoel van scheiding ten opzichte van andere mensen hebben. Dit gevoel van van superioriteit komt voort uit hoogmoed, trots en arrogantie.

Scheiding, divisies, groepen en facties

En zelfs daar houdt het ego niet op. Zelfs wanneer er genoeg andere mensen jouw spirituele pad volgen, dan zal het ego nog steeds proberen een wig te drijven tussen jou en de rest. Zelfs binnen een spiritueel pad zal het ego proberen om scheiding, divisies, groepen en facties te creëren van minder en minder mensen die – volgens jou – het spirituele pad ook volledig begrijpen.

Uiteindelijk is de enige persoon die achterblijft in deze innerlijke cirkel van ‘ware zoekers’ jijzelf. Want nu zijn zelfs de leden van je eigen groep niet goed genoeg om echt begrijpen waar het over gaat. Je hebt nog steeds dit gevoel van superioriteit. En je blijft zelfs deze groep opsplitsen in steeds kleinere en kleinere groepjes, zodat je kan volharden in het gevoel van scheiding. We volharden in het gevoel dat we ‘beter/heiliger zijn dan zij’.

Groepen binnen groepen

Helaas dit is hoe en waarom spirituele groepen versplinteren en fragmenteren. Binnen een spirituele groep krijg je groepen, en groepen binnen groepen, die vervolgens beginnen te denken dat ze misschien beter zijn dan de anderen. Het ego begint dus zelfs het spirituele pad te coöpteren om in controle te blijven. Zo zijn er nog vele hinderlagen en valkuilen op de terugreis. En het spirituele pad is slechts het begin. Het is niet het einde.

Weg van het hart

Eén van de beschrijvingen van het spirituele pad is dat het de weg van het hart is. Wat dit betekent is dat het hart een orgaan is dat in staat is tot bewustzijn. Soms, wanneer we de uitspraak ‘de weg van het hart’ horen, interpreteren we het alsof dat de weg van de liefde betekent; de weg van mededogen.

Natuurlijk zijn al deze dingen essentieel voor de ziel en voor de geestelijke werkelijkheid. Maar de ultieme betekenis van de weg van het hart is om te leven vanuit een staat van bewustzijn welke niet is gebaseerd op het lichaam, niet is gebaseerd op het brein, maar gevestigd is in het hart. Om te leven in een staat van bewustzijn, waar je gevoel van zelf uitgaat vanuit je hart en niet meer vanuit je brein of je lichaam. Je wordt een menselijk wezen; bewust en levend vanuit je ziel.

Maag, hersenen, hart

Interessant is dat er drie gebieden in het menselijk lichaam zijn die het vermogen hebben om neurale verbindingen – neuronen – te creëren; de maag, de hersenen en het hart. Het dier leeft vanuit zijn maag. Het dier wordt vrijwel geheel gedreven door zijn lichamelijke behoeften. De behoefte om te eten, de noodzaak om de slaap en te paren. Zijn fysieke drijfveren bepalen de levensduur van het dier.

Mensen worden beheerst door hun rationele behoeften. We ontwikkelen psychologische behoeften en emotionele behoeften. En we worden voortgedreven door deze behoeften. Maar de realiteit van de mensheid is een hogere werkelijkheid; de ‘engelachtige’-aard van de mensheid.

Bewustzijn is dan gecentreerd in het hart en we worden nu geleid door onze zielen. Niet langer om te overleven, niet langer door onze directe lichamelijke en emotionele verlangens. We worden gedreven door een hoger doel. Maar voor we zo ver zijn, dienen we eerst van primitief dier een mens te worden.

Dit mens-zijn is de meest conflicterende en moeilijke staat om in te bestaan. Maar niemand beloofde je dat het leven makkelijk zou zijn.