Metafoor: De taal van de mystici
Aan de randen van de samenleving vind je de mystici. Sommige zijn heilige mannen in kloosters, sommigen zijn boeddhisten op zoek naar verlichting, sommige zijn publieke figuren, sommigen zijn christenen die Jezus dienen, sommige zijn moslims die Mohammed volgen, sommige zijn vrijmetselaars.
Mystici hebben ondanks hun ogenschijnlijke verschillen verbazingwekkend veel gemeen. Ze zijn niet tevreden met wat ze in boeken leren, of met ceremonies die worden doorgegeven omwille van de traditie, of met geloof dat voortkomt uit een opgelegde aanname.
Wat ze willen, is overtuiging. Het soort overtuiging dat alleen komt van een directe spirituele ervaring. Vele mystici zeggen dat ze deze ervaring hebben gehad.Hoe brengen mystici hun ervaring over in woorden of in verhalen?
Het antwoord van onze voorouders was: “Met heel verschillende afbeeldingen.” Met metaforen dus. Metaforen zijn symbolen die worden gebruikt om een diepere realiteit creatief te beschrijven, Om aan deze bijzondere ervaringen kleur en smaak te geven.
Hoe belangrijk is de relatie tussen mystiek en metafoor?
Er zijn honderden, misschien wel duizenden of miljoenen metaforen over mystieke zaken. Roemi, de grote soefi-dichter, heeft eens gezegd dat God alles in de uiterlijke wereld maakt om als een metafoor voor het innerlijke te dienen.
De buitenwereld bevat objecten die ons kunnen doen ontwaken en herinneren aan waarheden die, wanneer ze worden toegepast, voor ons van praktisch nut kunnen zijn.
Als je bijvoorbeeld mystieke literatuur over de ziel leest, dan wordt de ziel beschreven als ladder, als tuin, als berg, als ark, als landhuis of kasteel, als een levende steen of als een kostbaar juweel. Over het pad naar Verlichting zijn er minstens net zoveel metaforen.
Een metafoor is een vergelijking. Een metafoor brengt direct een relatie tot stand. Het gaat langs de ratio en spreekt de verbeelding aan. Het is een snelkoppeling naar de betekenis.
Het zet twee schijnbaar ongelijke dingen naast elkaar en laat ons de gelijkenis tussen hen zien. Een metafoor is een vergelijking die de woorden “net als” of “gelijk aan” niet gebruikt. Terwijl een vergelijking die woorden wel gebruikt.
Waarom zijn de metaforen in de boeken van de mystici belangrijk?
Zoals de grote bewustzijns-onderzoekers Julian Jaynes en Owen Barfield beiden in hun geschriften uitlegden, is het heel moeilijk om het bewustzijn te bespreken zonder metaforen te gebruiken. Metaforen creëren nieuwe manieren van denken, nieuwe realiteiten en nieuwe werelden.
Veranderen metaforen de manier waarop we denken?
Laten we een voorbeeld nemen:
“Julia is de zon.”
uit Shakespeare’s bekende tragedie ‘Romeo en Julia’
Deze uitspraak stelt twee totaal verschillende dingen gelijk: een mens en een ster. Hoe kunnen ze hetzelfde zijn?
Wanneer we onze logica en ratio gebruiken dan zouden we kunnen zeggen:
Er is een mens genaamd Julia.
Er is een ster genaamd de zon.
De mens genaamd Julia is oogverblindend stralend.
De ster genaamd de zon is oogverblindend stralend.
De mens genaamd Julia is dus als een ster, specifiek de zon, vanwege haar uitstraling.
Maar deze logische gedachtegang is niet erg opwindend of poëtisch, toch? Je ‘voelt’ nog steeds niet de schoonheid van Julia. Hoe kunnen we het mooier maken? Hoe wordt de metafoor gecreëerd?
Als eerste schrappen we alle overbodige woorden en stappen, zodat alleen nog de vergelijking “Julia is als de zon” overblijft. De laatste stap gebeurt door het woord “als” weg te halen. Voila! “Julia is de zon”. Nu hebben we een metafoor.
Verwijdering en transformatie
Zoals we kunnen zien, komt deze metafoor tot leven door verwijdering en transformatie. Blijf woorden wegnemen totdat iets op bijna wonderbaarlijke manier iets anders wordt.
Haal de illusie laag voor laag weg totdat we tot de waarheid komen. Deze waarheid is de directe waarneming of mystieke ervaring.
In de woorden van William Blake:
“Als de deuren van de waarneming zouden worden gereinigd, dan zou alles verschijnen voor wat het is; oneindig.”
Als je ooit een ‘aha’-moment hebt gehad, dan weet je dat het ervaren van het mystieke iets bijzonders vreugdevol is. Het herinnert ons eraan dat we spirituele vermogens in ons hebben die openstaan voor de dimensies buiten onze ‘gewone’ wereld. Dit is een wonderbaarlijk, ontzagwekkend inzicht.
De metaforische taal van de mystici wijst ons naar de sterren. Het stelt ons in staat om de schijnbare onoverbrugbare afstand van de de aarde naar de hemel en zelfs nog verder, naar de wereld in onszelf, te overbruggen.
Maar hoe reageren we als we iets tegenkomen dat buiten onze bekende wereld bestaat?
Kan iets alleen bestaan wanneer we het al kennen? Het antwoord op deze vraag geeft de mystiek ons. De heilige Teresa van Avila, een van de grootste mystici ooit, zei dat het intellect (onze ratio) niet met haar mee kon gaan naar de hogere werelden. Onze ratio moet achterblijven, willen we de brug naar het mystieke oversteken. Ze schrijft in haar boek ‘De Innerlijke Kasteel’:
“Men moet het intellect laten gaan en zich overgeven in de armen van de liefde, want Zijne Majesteit zal dan de ziel leren wat het op dat moment moet doen.”
De belangrijke rol van de metafoor bij het vormgeven van het bewustzijn kan van groot belang zijn in ons leven. Ons weten stopt niet bij ons intellect en onze ratio. Soms zijn deze niet onze vrienden, maar houden ze ons juist tegen.
We zijn allen Een
Edgar Mitchell, astronaut op de Apollo 14-missie staarde toen hij terugkwam van de maan uit het raam van zijn ruimtecapsule naar onze blauwe planeet. Op dat moment raakte hem iets heel diep. Plotseling werd hij uit zijn normale bewustzijn getild en voelde een intense eenheid met de Aarde en het universum. In een flits van hoger bewustzijn werd hem een hogere waarheid geopenbaard die zijn intellectuele perspectief drastisch veranderde.
Hoe mooi is het om in prachtige metaforen te denken? Om het kostbare juweel in elk heilig woord te koesteren en over te stromen van diepzinnige verbazing?
Nu is het jouw beurt. Welke mystieke metafoor zou jij als een juweel voor de mensheid achter willen laten?
Ik ben niet meer
Kom nooit weer;
dat alles EEN is
leert mij het eeuwig Nu
zonder tijd of plaats!
De dwaling van ons denken
de vrucht uit het paradijs
Mooi gedicht, Arnoud. Bedankt voor het delen!