Het doel van vrijmetselarij en haar Renaissance in de 21ste eeuw

Vrijmetselaren horen in verschillende ritualen en in verschillende bewoordingen dat ze hun passies en begeertes dienen te beteugelen, en dat ze de deugden dienen te ontwikkelen. Deze opdracht komen we tegen in alle landen en alle culturen waar de vrijmetselarij wordt beoefend. Het wordt altijd geassocieerd met het verbeteren van jezelf, zodat de vrijmetselaar (een) beter mens wordt. Niet beter dan anderen, maar beter dan wie hij of zij was, gisteren, eergisteren, vorige maand of vorig jaar.

Dat klinkt allemaal mooi, maar wat bedoelt de vrijmetselarij precies met deze opdracht om (een) beter mens te worden. Als het alleen een opdracht is om gematigdheid te betrachten en om geen extreme dingen te doen, dan heeft de vrijmetselarij geen ingewikkelde ritualen nodig om dit duidelijk te maken. Dat kan de vrijmetselaar namelijk in elk zelfhulpboek lezen.

Gaat het alleen om haar leden te adviseren extremen in gedrag te voorkomen, dan heeft de vrijmetselarij daar geen esoterische symbolen voor nodig zoals de Vlammende Ster, de Ladder van Jacob, de Tempel van Salomo, de Pilaren J en B en de vele andere symbolen die staan voor de metaforische connectie tussen het oosterse hogere/goddelijke en het westerse lagere/aardse. Daar is geen allegorie voor nodig over een briljante meester-vakman die vermoord wordt en een nieuwe zoektocht door zijn collega’s naar een verloren meesterwoord. Of de oproep om licht te verspreiden in de duisternis.

Niet alleen verandering van gedrag

De deugden waar de vrijmetselarij het over heeft, zijn niet alleen deugden van gedrag. Het gaat waarschijnlijk meer over emotionele, intellectuele en spirituele deugden. Wanneer het op deze deugden aankomt, wordt goed zichtbaar dat de vrijmetselarij een inwijdingsgenootschap is.

Het sociale aspect, de broederschap, is wederzijdse steun tussen leden die bezig zijn met het harde werk van zelfonderzoek, zelfontwikkeling en zelfverbetering om “verbeterde” versies van henzelf te worden zodat ze beter andere mensen en de wereld kunnen helpen.

Voor deze interpretatie van de vrijmetselarij hoeven we geen relaties te leggen met mystieke tradities als alchemie, kabbala, hermetisme, gnostiek, de rozenkruisers of welke andere traditie dan ook. Het vereist ook geen hoogstaande intellectuele gymnastiek om te ontcijferen wat de centrale doelen zijn van de vrijmetselarij.

Haar ritualen en catechismussen geven heel duidelijk aan wat de kerntaken zijn van de vrijmetselarij. Het is belangrijk voor vrijmetselaren om kennis te nemen van deze kerntaken. Dit is niet alleen ten voordele van individuele leden, maar ook van de gehele broederschap omdat deze zich op dit moment in een belangrijk overgangsmoment bevindt.

Veel vrijmetselaren betreuren begrijpelijkerwijs de afname van het aantal leden, het verlies van fondsen en het verval van prachtige monumentale gebouwen. Maar dergelijke klaagzangen dienen niet de belangrijkste focus te zijn van de leden. Hoe mooi en grandioos het verleden ook was, grote ledenaantallen, rijke fondsen en mooie gebouwen worden nergens in de ritualen van de vrijmetselarij genoemd. Bovendien is er het gevaar dat de kommer en kwel van het heden vrijmetselaren verder zal leiden op een weg die eindigt bij een vorm waarvoor de vrijmetselarij nooit was bedoeld.

Het is natuurlijk niet onbelangrijk om nieuwe leden aan te trekken, om financieel gezond te zijn en om mooie en inspirerende ontmoetingsplaatsen te hebben. Dit zijn allemaal hele belangrijke dingen. Maar het zijn niet de primaire doelen van de vrijmetselarij, en mogen dit ook niet worden. Wanneer we dat wel doen dan spannen we de spreekwoordelijke kar voor het paard.

Nieuwe renaissance

Dit moment in de geschiedenis van de vrijmetselarij biedt haar leden een nieuwe renaissance. Dit is het moment voor het herontwaken van haar traditionele en tijdloze missie. Als vrijmetselaren weer de originele doelen van de vrijmetselarij omarmen, dan zal er altijd vraag naar haar zijn door mensen die haar ritualen willen bestuderen en willen toepassen om henzelf en daarmee de wereld te verbeteren. Zij vinden in de vrijmetselarij iets wat ze nergens anders kunnen vinden. En hun enthousiasme en inzet zal het vuur zijn onder de maconnieke feniks waarmee ze kan herrijzen.

Deze renaissance is nu al aan de gang. Kijk maar eens naar de explosie van goede inhoudelijke boeken en artikelen (off- en online) over de spirituele en filosofische diepgang van de vrijmetselarij. Kijk ook naar de opleving van instructies in loges omdat veel nieuwe leden daar om vragen. Een aanzienlijk percentage vrijmetselaren en kandidaten verwachten deze verdieping te krijgen, in ruil voor hun kostbare geld en tijd.

Zowel vrijmetselaren als kandidaten willen dat hun ervaringen in de vrijmetselarij hen een diepere betekenis van het leven geven, hen inspireren en hen toerusten met de werktuigen die nodig zijn om wijzere, sterkere en mooiere uitingen van menselijk potentieel te worden. Een verwachting die precies klopt met wat de ritualen van de vrijmetselarij zelf zeggen.

Gelukkig herkennen steeds meer vrijmetselaren deze vraag naar inhoud en diepgang, en vinden ze manieren om aan deze vraag te voldoen, bijvoorbeeld door het uitnodigen van gastsprekers, het geven van workshops en trainingen, het volgen van online cursussen en het lezen van studiemateriaal.

Niet vanzelfsprekend

Deze renaissance is een goede ontwikkeling, maar het zou onverstandig zijn om deze ontwikkeling als vanzelfsprekend te beschouwen. Het woord ‘renaissance’ betekent letterlijk ‘wedergeboorte’. En net als bij een menselijke geboorte zal deze wedergeboorte liefdevolle zorg dienen te krijgen wil zij kunnen overleven.

Deze fase is een soort kindertijd waarin de vrijmetselarij kan groeien naar een gezonde toekomst. Maar het is ook een delicate en tedere fase. Wat vrijmetselaren doen om deze wedergeboorte te koesteren en te ondersteunen, zal bepalen hoe de vrijmetselarij er voor de komende generaties uit zal zien.

Hiervoor is het cruciaal dat vrijmetselaren de rituelen goed uitvoeren en dat er een kwaliteitsprogramma komt dat vrijmetselaren helpt om de rituelen, met al hun filosofische, mystieke en spirituele rijkdom, weer te waarderen.

Vrijmetselaren dienen in de komende periode extra goed op elkaar te letten en om meelevend met elkaar te zijn. Erkend dient te worden dat de veranderingen door deze renaissance voor sommige vrijmetselaren ongemakkelijk zullen zijn. En dat de groeiende interesse en enthousiasme voor instructie en duiding van de vrijmetselarij soms bij vrijmetselaren op argwaan en zelfs regelrechte weerstand kan stuiten.

Weerstand

Waarom stuit dit op weerstand en argwaan? Het is te gemakkelijk om dit te wijten aan de verleiding om de status-quo te handhaven. Het is oppervlakkig en kortzichtig om de weerstand en argwaan volledig te leggen bij de vrijmetselaren die tevreden zijn met wat ze altijd al hebben gedaan.

Verdeeldheid kan ook worden aangewakkerd door het fanatisme dat sommige van de vrijmetselaren die enthousiast zijn over de spiritualiteit en de filosofie van de vrijmetselarij tonen. Hun ijver kan er soms ook toe leiden dat ze snobistisch, onvriendelijk en intolerant zijn jegens vrijmetselaren die meer geïnteresseerd zijn in de sociale aspecten van de broederschap. En ze realiseren zich misschien niet eens dat ze het doen.

Vrijmetselaren dienen er altijd rekening mee te houden dat veel van hun broeders zich aangetrokken voelen tot de vrijmetselarij omdat het goede mensen een betrouwbare manier biedt om duurzame vriendschappen te sluiten en om samen plezier te hebben. Andere leden voelen zich juist meer aangetrokken tot de filantropische activiteiten. Anderen worden aangetrokken tot de vrijmetselarij omdat ze graag een leidinggevende positie willen. Weer anderen halen voldoening uit het mooi en indrukwekkend opvoeren van de theatrale rituelen en ceremonies.

Denken dat het bestuderen van de maçonnieke filosofie en spiritualiteit negatief staat tegenover bovenstaande dingen, of vice versa, zou een triest misverstand zijn. Daarom dient benadrukt te worden dat het bestuderen van de diepgang van de vrijmetselarij niet gaat over het elimineren van een van bovenstaande dingen, of ze als onbeduidend te zien.

Het is juist omgekeerd. De meeste van de vrijmetselaren die grote interesse hebben in de filosofie en spiritualiteit van de vrijmetselarij zijn ook graag betrokken bij een of meer, zo niet alle, van bovenstaande activiteiten. Want wanneer je meer begrijpt van de diepgang van de vrijmetselarij dan waardeer je waarschijnlijk ook meer al haar uitingen, in welke aard dan ook.

Drie punten

Wil de renaissance van de vrijmetselarij slagen dan dienen we deze drie dingen eerst te doen:

1. Laten we ons eigen ego herhaaldelijk controleren, en elkaar het voordeel van de twijfel geven over onze motieven en onze bedoelingen.
2. Laten we ernaar streven om te verwijzen naar zinnen en teksten in de ritualen, zoals wij die denken te begrijpen, wanneer we denken te spreken of te schrijven over wat vrijmetselarij is en zou moeten zijn.
3. Laten we niet alleen hopen op, maar ons ook voorstellen, dat de vrijmetselarij een prachtige toekomst heeft, ongeacht hoeveel leden, geld of mooie gebouwen ze heeft, en een levendig traditie is met toegewijde leden die hard aan het werk zijn om zich te transformeren in wijzere, sterkere en mooiere versies van zichzelf. Allemaal lichtpuntjes die de duisternis gezamenlijk verdrijven.