Retorica, Geometrie en de Boom der Wijsheid
Vrijmetselaren hebben een diep ontzag en waardering voor de nobele kunst van de geometrie. De oude Griekse filosofen respecteerden de nobele kunst van de retorica. Indien er een link is tussen de Griekse filosofie en de vrijmetselarij is er dan ook een link tussen geometrie en retorica? En wat leert de Boom der Wijsheid ons?
Laten we eerst beginnen met wat definities:
Rhetoric
The art of embellishing language with the ornaments of construction, so as to enable the speaker to persuade or affect his hearers. It supposes and requires a proper acquaintance with the rest of the liberal arts; for the first step toward adorning a discourse is for the speaker to become thoroughly acquainted with its subject. and hence the ancient rule that the orator should be acquainted with all the arts and sciences. Its importance as a branch of liberal education is recommended to the Freemason in the Fellow Craft’s Degree. It is one of the seven liberal arts and sciences, the second in order (see Liberal Arts and Sciences), and is described in the ancient Constitutions as “retorieke that teacheth a man to speake faire and in subtill terms” (see Harleian Manuscript, Number 1942).
– Definitie van retorica uit ‘The Encylopedia of Freemasonry’ van Mackey waar hij niet toevallig het woord ‘construction’ (constructie) gebruikt.
De Zeven Vrije Kunsten
Er zijn zeven vrije kunsten, waarvan dit de namen zijn: De eerste is grammatica waardoor een man leert om waarachtig te schrijven. De tweede is retorica die een man leert om verfijnd en correct te spreken. De derde is logica waardoor een man leert om de waarheid te onderscheiden van valsheid. De vierde is rekenkunde welke een man leert om met allerlei getallen om te gaan. De vijfde is geometrie die een man leert om de hoogte, breedte, lengte en dikte van alle dingen te meten. De zesde is muziek waarbij de mens de wetenschap van het geluid van de stem, tong, orgel, harp en trompet leert. De zevende is astronomie waardoor een mens de loop van de zon, de maan en de sterren leert kennen.
– Definitie uit de Ancient Charge – Melrose MS #2 ca. 1590
Geometrie
Er zijn zeven vrije kunsten die allemaal kunnen worden gevonden via de geometrie. Een mens kan bewijzen dat alle wetenschappen in de wereld werden ontdekt door middel van de geometrie. Door middel van deze kunst leerde de mens alle dingen op aarde te meten en te wegen. Want er is niemand die werkt in een wetenschap of handel die niet werkt met maten en gewichten, en dit is Geometrie. Voor handelaren, alle mensen, en in het bijzonder ploegers en bewerkers van de grond met allerlei granen, zaden en wijnstokken, en voor alle telers, zaaiers en planters van andere vruchten geldt dat niemand door Grammatica, Astronomie of een van de andere zeven liberale kunsten maten en gewichten kan vinden zonder eerst Geometrie te kennen. Daarom is dit de eerste wetenschap, en bestond het al vóór de zondvloed.
– Definitie uit de Ancient Charge – Melrose MS #2 ca. 1590
De afbeelding van de Boom der Wijsheid hierboven is afgeleid van een Cisterciënzer document uit circa 1300. Sommige veranderingen in de volgorde en beschrijvingen zijn aangebracht om beter te passen in de maçonnieke tradities.
Zeven levensfasen
De takken links aan de boom vertegenwoordigen de vooruitgang van de mens door de zeven levensfasen. In de fase van de mens vanaf zijn geboorte, door de kindertijd naar adolescentie en puberteit leert hij onderweg om te communiceren, zijn waarden worden gevormd en zijn weg in het leven ontvouwt zich voor hem.
In de fase van puberteit tot volwassenheid, wanneer we die vergelijken met de rechterkant van de geometrie, adviseert de cisterciënzer auteur om in deze levensfase “de mens te beschermen en zich te associëren met deskundige mensen”.
Later in het leven, doorlopen we de fase van volwassenheid naar de wijze ouderling. In deze fase, op een gelijk niveau met muziek, hebben we de ervaringen verkregen die nodig zijn om de schepping geheel te waarderen. De voorzittend meester van een loge bevindt zich symbolisch op dit punt. Hij overziet en structureert de loge zodat deze harmonieus functioneert.
In de laatste fase van de mens gaan we langzaam voorbij het menselijke begrip en bereiden we ons voor op dat onontdekte land waar we wederom als kinderen zullen zijn.
Zeven vrije kunsten
De takken aan de rechterkant van de boom vertegenwoordigen de zeven vrije kunsten en wetenschappen die gezamenlijk staan voor filosofie; de liefde voor wijsheid.
De eerste drie takken, het Trivium, vormen de basis van de filosofie en valideren informatie verworven via de vijf zintuigen. Grammatica leert ons om symbolen te gebruiken om onze gedachten te uiten door middel van taal. Retoriek gebruikt vervolgens deze grammatica om onze gedachten te uiten om wijsheid met anderen te delen. Logica leert het gebruik van de rede waarmee we waarheid kunnen herkennen.
De volgende vier takken, het Quadrivium, leren ons om de schepping te analyseren en te waarderen. Rekenkunde is het gebruik van nummers om hoeveelheden te meten. Geometrie leert ons hoeveelheden in een ruimte te meten. De muziek leert ons om hoeveelheden in de tijd te meten. Sterrenkunde leert ons om hoeveelheden in zowel ruimte als tijd te meten.
De praktische wetenschappen (bijvoorbeeld architectuur, geneeskunde, ingenieurswezen) komen voort uit de implementatie van de kunsten van het Quadrivium. De ambachten zijn specialisaties van deze disciplines. Bakkers, brouwers en dergelijke beroepen hebben kennis van bijvoorbeeld rekenkunde nodig om ingrediënten te meten en te wegen. Smeden, bouwlieden, timmerlieden en metselaars zijn sterk afhankelijk van de kunst van de meetkunde om beter te worden in hun ambachten.
Geometrie is de grammatica van de retoriek
Operatieve metselarij is het deskundig gebruik van de geometrie door middel van de de praktische wetenschap van de architectuur. Speculatieve vrijmetselarij gebruikt geometrie als de grammatica van de retoriek.
De theatergilden doceerden niet alleen kennis van de muziek, maar ook die van de theoretische sterrenkunde door de bewegingen van de dansers en de spelers over het podium. Deze vorm van sterrenkunde werd in de speculatieve vrijmetselarij geïntroduceerd in de vorm van de bewegingen door de maçonnieke werkplaats, zoals de diverse rondgangen, de maçonnieke stappen en de bewegingen en posities van de verschillende officieren.
De oude ambachtsgilden vormden colleges voor de uitwisseling van kennis binnen hun vakgebieden. Universiteiten werden opgericht om kennis van de verschillende wetenschappen uit te wisselen tussen de colleges. De beroemde filosofen in de 17de en 18de eeuw – de zogenaamde ‘Renaissance-mensen’ – waren degenen die een universeel begrip hadden verkregen van de wijsheid die in elk van de zeven kunsten en wetenschappen werd onderwezen.
Onze maçonnieke loges zijn symbolische colleges van geometrie. Ze zijn ook universiteiten die de liefde voor alle zeven kunsten en wetenschappen doorgeven. Hoewel geometrie wordt gerespecteerd als basis van onze grammatica, zal kennis van alle kunsten ons het inzicht geven die nodig is om ware wijsheid te bereiken.
Geometrische wijsheid
Vrijmetselarij gebruikt de geometrische symboliek van de operatieve steenhouwers en metselaars om morele lessen te onderwijzen. Het is de taal die de broederschap gebruikt om wijsheid, ideeën en concepten, over te dragen aan haar leden en volgende generaties.
Het probleem is dat de gemiddelde moderne man of vrouw – opgegroeid in een postmoderne seculiere maatschappij – niet meer genoeg kennis heeft van de wijsheid die de operatieve geometrie bezit. Hierdoor gaan veel van de lessen die de vrijmetselarij probeert door te geven verloren.
Een voorbeeld uit de praktijk: Een moderne ambachtsman werkte aan een stuk leer. Hij moest daarvoor het midden vinden van een rond stuk leer. Een truc die oude ambachtsmannen nog kennen, en gelukkig ook de vader van de ambachtsman die het hem had geleerd, is om een vierkant object hiervoor te gebruiken.
Wanneer je deze truc kent dan beleeft de vrijmetselaar een ‘aha’-moment. Hij snapt dan hoe hij zijn eigen middelpunt kan vinden binnen de cirkel die de Passer aangeeft door het gebruik van een vierkant of de Winkelhaak.
Om op deze manier het middelpunt te vinden, heb je zowel de Passer als de Winkelhaak nodig. Om een cirkel met de Passer te trekken, heb je immers eerst een middelpunt nodig. Om het middelpunt met de Winkelhaak te vinden, moet je eerst je grenzen/radius weten.
Kwaliteit meten
Hoewel alle zeven vrije kunsten en wetenschappen dienen te worden bestudeerd, is het passend en juist als speculatieve vrijmetselaars de geometrie het meest respecteren.
Door het speculatieve gebruik van de meetkunde meten we niet de kwantiteit van de ruimte, maar de kwaliteit van ons leven; niet de muren die de fysieke grenzen van een gebouw bepalen, maar de grenzen van onze passies en begeertes; niet de fundering die een gebouw ondersteunt, maar het fundament dat wordt gelegd wanneer we onszelf leren kennen; niet het dak dat onderdak biedt, maar het onderdak bieden aan onze broederlijke liefde om elkaar te helpen; niet de ramen die het licht van de zon doorlaten, maar de lessen die het Licht van de Waarheid doorlaten.
